Manastir Sveta Trojica

Manastir se nalazi oko 1,5km sjeverno od grada (u nekim dokumentima se pominje i kao Vrhobreznica). Najvjerovatnije je sagrađen na ostacima manastira iz nemanjićkog perioda. Prvi pisani pomen “Svete Trojice” potiče iz 1537. godine, kada ga je pomenuo jeromonah Sava, prvi poznati trojički prepisivač. Više puta obnavljan i dograđivan, današnji oblik ima od XVI vijeka kada je za vrijeme igumana Visariona sagrađena glavna crkva. Krajem istog vijeka dozidana je priprata, dar monaha Georgija Poblacanina, njegovog sina Ananija i sinovca, spahije Vojina.

I priprata i naos su živopisani do kraja XVI vijeka. Živopisanje je obavio pop Strahinja iz Budimlja, ugledan živopisac koji je oslikao više crkava i manastira krajem XVI i početkom XVII vijeka.

U XVI, XVII, pa i XVIII vijeku manastir Sveta Trojica je bio poznat i kao vrlo značajan prepisivački i književni centar. Više desetina rukopisanih knjiga nastalo je u “Svetoj Trojici” kao djela trojickih dijaka (prepisivača). Najznačajniji stvaralac na ovom polju je čuveni Gavrilo Trojičanin koji je između 1633. i 1651. prepisao više knjiga od kojih su najpoznatije: Šestodnev Jovana Egzarha, Kozma Indikoplov, nastavak Vrhobrezničkog Hronografa, više Psaltira i još nekoliko značajnih knjiga. Istovremeno sa Gavrilom Trojicaninom u manastiru je stvarao iluminator i ikonopisac Andrija Raićević koji je svojim vrlo uspjelim minijaturama ukrasio rukopise Šestodnev i Kozma Indikoplov. Za Raicevica se vezuje i nekoliko ikona nastalih polovinom XVII vijeka. U manastirskoj biblioteci se čuvaju i vrijedne knjige na pergamentu i papiru iz XII i XIV vijeka kao i poznati korekturni tabaci Mileševske štamparije iz 1557. godine koji spadaju medu najstarije dosad poznate korekturne tabake. Tu su i 824 turska dokumenta koji se odnose na sam manastir ili na njegova brojna imanja. Nažalost, neki od značajnih rukopisa nastalih u “Svetoj Trojici” nalazi se u inostranim muzejima i arhivama: u Pragu se nalazi dio Vrhobrezničkog hronografa (ljetopisa), kao i jedan psaltir a u Rusiji u Sankt Petersburgu poznati Pljevaljski Služabnik iz XIV vijeka.

Manastirska riznica, pored više dragocjenih predmeta od srebra, zlata, i drveta vezanih za bogosluženje, sadrži i vrijedne stare tkanine i crkveni vez, okove za knjige, veliki pozlaćeni putir Igumana Stefana, vrlo poznat, izvanredno izraden Kivot (Darohranilica iz 1576.), srebrom okovan “štap” Svetog Save… U njoj se nalaze i predmeti izašli iz radionice poznatog zlatara XVI vijeka Jovana Hocanina (Fočanina). U manastiru se čuvaju vrata i dvije pjevnice rađene u rijetkoj i jako skupoj tehnici koštane intarzije.

“Smatra se da je svetatrojička riznica treća po bogatstvu u Srpskoj pravoslavnoj crkvi, odmah posle hilandarske i dečanske. U njoj je danas više od 1.700 eksponata. Od 15. pa do kraja 19. veka manastir je bio prepisivački centar. Monasi su u njemu prepisivali mnoge bogoslužbene knjige, pa je i sama biblioteka bogata. U njoj danas ima samo oko 150 rukopisnih knjiga, preko stotinu povelja, gde su se monasi obraćali i Carigradu i carskoj Rusiji za zaštitu i pomoć jer su manastir često napadali i pljačkali ovdašnji Turci – kaže arhimandrit Ilarion, starješina manastira Svete Trojice.

U vitrinama nove manastirske riznice su i pozlaćeni krst na kome su čestice krsta na kome je izdahnuo Isus Hrist, i koji je iz skrivnice iznošen samo za Krstovdan da ga narod celiva, i Darohranilica, dar ruskog cara iz 16. veka, i mitra patrijarha Varnave, i kadionice radovi venecijanskih majstora, pozlaćene i posrebrene, stari putiri, ruski svijećnjaci – carski pokloni Svetoj Trojici…

Tokom priprema za otvaranje riznice svetotrojičkog manastira, majstori u radionicama Narodnog muzeja i Narodne biblioteke u Beogradu sa ikona čuvenih majstora, sa rukopisnih knjiga, sa bogoslužbenih liturgijskih predmeta skinuli su naslage prašine i voska, reprezentativni primjerci starih majstora, neki od njih iskivani u ruskim carskim radionicama, pa u Svetu Trojicu stizali kao pokloni, sinuli su ponovo punim sjajem.

U manastiru Svete Trojicu nalazi se i ćivot u kome je ležalo tijelo Svetog Save sve do momenta kad je odnijeto na Vračar. U kivotu se nalazi i leva ruka za koju se vjeruje da je to ruka Svetog Save. I pravoslavni hrišćani i Muslimani izuzetno poštuju ovaj ćivot i običaj je da se ispod njega provlače.