Pljevljak Milić Dujović, diplomirani istoričar i predavač u Gimnaziji „Sveti Sava“ u Podgorici, o istorijatu manastira Svete Trojice kod Pljevalja govorio je prilikom gostovanja na radiju Svetigora.
„O dosadašnjim istraživanjima ovog manastira daju se izdvojiti domaći i strani istraživači kao što su ruski putopisac Aleksandar Giljferding, potom Tanasije Pejatović,učenik Jovana Cvijića, koji je prvi napravio neki presjek manastirskih dokumenata a kasnije se manastirskom arhivom bavio i jedan čuveni osmanista Fehim Bajraktarević koji će objaviti dio dokumenata koja se tiču istorije Manastira Svete Trojice odnosno dokumenata koja se nalaze u njegovom arhivu. Tokom HH vijeka istorijom Manastira Svete Trojice bavio se veliki istoričar Ljubomir Durković Jakšić, doktor istorijskih nauka. Bio je jedan od ljudi koji su pripadali krugu crkve i kao istoričar negdje se nalazio u sjenci ali to nije omelo njegov istraživački duh i napisao kapitalno djelo „Pljevlja i manastir Svete Trojice do 1912 godine“.naveo je naš gost.
Dujović o manastiru Svete Trojice naglašava da nemamo dovoljno izvora o samom osnivanju manastira: „Prvi pisani pomen Manastira Svete Trojice datira iz 7 novembra 1537 godine. Prije toga mi nemamo pomena o manastiru ali je pretpostavka da je manastir Svete Trojice morao postojati prije 1465 godine. O tome svjedoče i arheološki nalazi. U okolini samog manastira, na prostoru manastirske crkve zna se da je postojala jedna crkvena građevina koja je očigledno bila od lošijeg materijala a takođe na okolnim brdima oko manastira postojale su isposnice, tako da je manastir Svete Trojice definitivno jedan srpski manastir koji datira još iz srednjeg vijeka ali eto nažalost u vihoru istorije izgubljeni su istorijski izvori koji bi stvorili jasniju sliku.
“Ono što je ,sa druge strane poznato, jeste činjenica da je u manastiru Svete Trojice bila zastupljena izuzetna prepisivačka djelatnost kao i činjenica da je freskopis odlično očuvan i nije imao velikih oštećenja kroz istoriju: „Manastir nije imao nekih većih oštećenja kroz svoju istoriju osim tog velikog požara sredinom 19 vijeka kada je freskopis pokriven slojem gareža i prljavštine ali nije uništen, tako da je taj freskopis jako dobro očuvan. On je djelo popa Strahinje iz Budimlja koji je bio jedan od čuvenih srpskih freskopisaca i ikonopisaca iz 16. vijeka. Takođe u manastiru Svete Trojice je bila vrlo aktivna prepisivačka škola, odnosno rad na prepisivanju bogoslužbenih knjiga kojeg su vršili monasi manastira takozvani dijaci. Imamo jednog poznatog prepisivača, jeromonaha Savu, koji je prepisao Minej iz 1537 godine. Možemo pratiti kroz čitav 16. i sve do polovine 17. vijeka bogatu prepisivačku djelatnost u manastiru Svete Trojice tako da među monasima koji su prepisivali u manastiru Svete Trojice svakako je najpoznatiji dijak, monah Gavrilo Trojčanin, koji je u manastiru radio i prepisivao knjige od 1633 godine do 1651 godine. Njegov rad je bio izuzetno plodan. On je prepisao veliki broj knjiga kako za potrebe manastira tako i za potrebe drugih crkava i manastira. Vrlo bogato su ilustrovane i knjige čiji je autor jednog dijela ilustracija bio zograf Andrija Raičević koji je bio jedan od najpoznatijih freskopisaca i ikonopisaca iz perioda polovine 17 vijeka a takođe je jako bitno pomenuti da se u manastirskoj riznici čuvaju ikone koje su rad Andrije Raičevića a koje su jako očuvane i imaju veliku umjetničku vrijednost.
O burnoj istoriji manastira Svete Trojice u HIH vjeku možemo reći da je dijelio sudbinu svog naroda pogotovo u ratovima za oslobođenje i ujedinjenje: „Kada je izbio Prvi srpski ustanak manastir Svete Trojice je bio faktički veza između ustaničke Srbije i Crne Gore zato što je veliki broj glasnika, iz Karađorđeve Srbije, koji su prenosili pisma i poruke ustanika svetom Petru Cetinjskom, svraćao u manastir Svete Trojice i u njemu boravio. U manastiru je najverovatnije u tom periodu boravio i Filip Višnjić koji je bio veliki pjesnik i guslar ali i neko ko je imao aktivnu ulogu u Prvom srpskom ustanku. Godine 1809 , za vrijeme Karađorđeve ofanzive prema Raškoj oblasti i prema Crnoj Gori, 11 kaluđera iz Manastira Svete Trojice, na čelu sa igumanom Avakumom će se pridružiti Karađorđu kod Nove Varoši. Imamo osnivanje srpske pravoslavne crkvenoškolske opštine 1856 godine, koja je sebi za cilj postavila staranje o manastiru Svete Trojice ali i školovanje srpske djece. Zapravo to je najstarija pljevaljska škola u kojoj su se opismenjivala pravoslavna djeca. Ono što je jako zanimljivo jeste da se početkom 19 vijeka obnavlja manastirski ikonostas i već tu imamo radove popa Simeona Lazovića iz Bijeloga Polja. U manastiru je 1859 godine, uoči Đurđevdana, došlo do velikog požara u kom je izgorio dobar dio manastirskog kompleksa a takođe u tom požaru stradao je jedan od uticajnih kaluđera, jeromonah Antipa Ilić, tako da taj požar možemo staviti kao jednu vrstu prekretnice u životu manastira u 19 vijeku. Naime u samom tom požaru stradao je i veliki broj knjiga i rukopisa iz manastira čime je nažalost celokupni naš narod ostao bez dijela svog istorijskog nasljeđa.“ istakao je istoričar Dujović u razgovoru o ovom duhovnom i istorijskom biseru ne samo Pljevskog kraja nego i čitave Crne Gore i naravno Srpske Pravoslavne Crkve.
Izvor: svetigora.com
